In het keuzevak Veilig leerklimaat en groepsdynamiek kijken studenten op macroniveau hoe de school waar ze stage lopen invulling geeft aan de pedagogische opdracht. Hierbij gaat het volgens Bakx (2015) om het handelen van de leerkracht, waarbij bewust gewerkt wordt aan de maatschappelijke, persoonsvormende en ontwikkelingsgerichte leerdoelen. Te denken valt aan het verwerven van kennis en vaardigheden om zelfstandig te kunnen oordelen en handelen in sociale situaties. Ook het vergroten van sociale betrokkenheid is een onderdeel van de pedagogische opdracht van een school.
Tevens kijken studenten op mesoniveau naar het creëren van een veilig pedagogisch klimaat in een klas. Hierbij zijn groepsvorming en de verschillende fasen die daarbij doorlopen worden van groot belang. Om de vorming van groepen zo goed mogelijk te laten verlopen benoemt Bakx (2020) onder andere het model van Schutz. Dit model bestaat uit drie fasen van groepsvorming met in iedere fase een ander accent:
- Inclusiefase: in deze fase willen leerlingen bij de groep horen. Belangrijk is om de groepscohesie te vergroten door bijvoorbeeld kennismakingsopdrachten te organiseren en als docent een sturende rol aan te nemen.
- Controlefase: in deze fase willen groepsleden invloed kunnen uitoefenen op de groep. Deze fase begeleid je door afspraken te maken over de normen en waarden, taakverdelingen en wederzijdse verplichtingen. Daarvoor kun je meningsvormende discussies vormen. Als de groep deze fase niet goed doorkomt kan er steeds gestreden worden om de macht, wat een onrustige klas oplevert.
- Affectiefase: in deze fase ontstaan diepgaande relaties en vriendschappen. De woorden wij en ons worden vaker gebruikt. Valkuil kan zijn dat de groep te close wordt waardoor negatieve gevoelens niet meer geuit worden. Er is risico op groepsdenken.
Tot slot is er in dit keuzevak aandacht voor het gevoel van pedagogische veiligheid op microniveau; de leerling zelf. Dit wordt bekeken vanuit de ecologische pedagogiek die er vanuit gaat dat er rondom een leerling allerlei verweven systemen invloed hebben op het gedrag en de ontwikkeling van een leerling. Het ‘ecologische krachtenveld’ kan helpen om probleemgedrag in kaart te brengen door van verschillende kindfactoren de protectieve en risicofactoren te noteren. Volgens het ecologisch krachtenveld (Sipman, 2014) kan probleemgedrag van een leerling op twee manieren ontstaan. Ten eerste kan het zijn dat er meerdere risicofactoren tegelijk aanwezig zijn waardoor participatie in de maatschappij langdurig belemmerd wordt. Ten tweede kan het zijn dat er geen of onvoldoende protectieve factoren zijn om de negatieve invloed van de risicofactoren te verminderen. Om leerlingen tot hun recht te laten komen moet je het onderwijs dus afstemmen op de behoeften en de individuele situatie van het kind.
Kortom: pedagogisch handelen draagt bij aan het vormgeven van het leren. Onstenk (2018) gaat uit van geïntegreerd pedagogisch handelen waarbij de leraar constant weer voor grote of kleine dilemma’s komt te staan waarbij je geconfronteerd wordt met verschillende mogelijkheden die allemaal eigen voor- en nadelen hebben. Leraren-in-opleiding moeten tijdens het voorbereiden van hun lessen gestimuleerd worden om na te denken over niet alleen didactiek, maar ook over het creëren van pedagogische veiligheid. Denk eens na over vragen als:
- Hoe verwelkom je leerlingen?
- Op welke manier geef je beurten bij het stellen van vragen op zo’n manier dat leerlingen niet dichtklappen?
- Hoe leer je leerlingen om samen te werken en ieders inbreng serieus te nemen?
- Hoe ga je groepjes formeren op zo’n manier dat niemand zich buitengesloten voelt?
Interessant is dan ook om uw leraar-in-opleiding te stimuleren ook pedagogische aspecten te noteren in een lesvoorbereidingsformulier. Kortom: bekijk de les eens met een pedagogische bril op!
Bakx, A., (2015). De pedagogisch sensititieve leraar. Bussum: Uitgeverij Coutinho.
Bekker, M. (2020). Groepsdynamica. Amsterdam: Boom uitgevers.
Onstenk, J. (2018). Geïntegreerd pedagogisch handelen in voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs. Bussum: Coutinho Uitgeverij.
Sipman, G., (2014). Professioneel pedagogisch handelen. Bussum: Coutinho.